Voedselzandloper

Omschrijving

De Voedselzandloper is niet bedoeld als afvaldieet. Dr. Kris Verburgh stelt de zandloper voor als alternatief voor de Schijf van Vijf. In plaats van weer te geven wat je het beste kan eten, laat hij in de bovenste helft van de zandloper zien welke voedingsmiddelen je het beste zou vermijden en geeft een alternatief in de onderste driehoek van de zandloper. Met deze methode claimt Verburgh dat mensen langer en gezonder leven en als positief bijverschijnsel zullen afvallen.

Geen vervanging voor de Schijf van Vijf

Het Voedingscentrum vindt de Voedselzandloper geen vervanging voor de Schijf van Vijf en geen geschikte methode om mee af te vallen. Zo geeft de zandloper geen concrete aanbevelingen over hoeveel je precies zou moeten eten van bepaalde voedingsmiddelen, maar alleen dat je meer of minder van een bepaald product zou moeten eten. Iemand die elke dag bijvoorbeeld 300 gram vis eet, zou volgens de zandloper dus nog meer vis moeten eten.

Met het indelen van voedingsmiddelen in de lagen van de zandloper houdt Verburgh er geen rekening mee of producten wel gelijkwaardig zijn. En of ze wel dezelfde voedingsstoffen leveren. Zo kunnen brood, aardappelen, pasta en rijst volgens de zandloper worden vervangen door fruit en groenten. Maar aangezien deze productgroepen niet dezelfde voedingsstoffen leveren, kunnen ze elkaar niet zomaar vervangen. Doe je dit wel, dan loop je het risico dat je te weinig van bepaalde belangrijke vitaminen en andere voedingsstoffen binnenkrijgt.

Verkeerde informatie over de Schijf van Vijf

Verburgh doet ook een aantal onjuiste uitspraken over de Schijf van Vijf, zoals dat hij achterhaald is en geleend van de voedselmodellen uit de Verenigde Staten. Maar de Schijf is niet ontstaan naar aanleiding van de Amerikaanse ‘food pyramid’, maar is bedacht in 1953 door het Voorlichtingsbureau van de voeding in Nederland. Sindsdien wordt hij voortdurend aangepast naar de beschikbare voedingsaanbevelingen van gerenommeerde instanties als de Gezondheidsraad en de World Health Organization. Ondanks dat de naam ‘Schijf van Vijf’ al enkele decennia meegaat, is de inhoud ervan up-to-date.

Onjuist gebruik van wetenschap

De Voedselzandloper lijkt op het eerste gezicht bol te staan van feiten die wetenschappelijk onderbouwd zijn. Maar wie goed kijkt, ziet dat de cijfers niet goed gebruikt worden, er foute interpretaties worden gedaan en dat bronvermeldingen ontbreken.

Hierdoor doet Verburgh enkele gevaarlijke uitspraken, zoals  dat je de avondmaaltijd zou kunnen overslaan, witte thee rimpels helpt te voorkomen en dat onze lichamen niet gemaakt zijn om brood- en graanproducten te eten. Bij deze beweringen noemt hij geen wetenschappelijke bronnen, of trekt hij conclusies uit wetenschappelijke onderzoeken die je op basis van de onderzoeksresultaten niet kan maken.  

Verschillen met de Schijf van Vijf

De Voedselzandloper is ingedeeld in verschillende treden. We bespreken per trede wat de meest opvallende verschillen zijn met de Schijf van Vijf en waar we als Voedingscentrum bedenkingen bij hebben:

Trede 1: dranken

De Voedselzandloper raadt aan om meer te drinken van: water, rode wijn, verse fruitsappen, groene en witte thee, gemberthee en plantaardige melk. Van frisdranken, melk, (drink)yoghurt en voorverpakte sappen wordt aangeraden om minder te drinken. Op deze onderwerpen verschilt de Voedselzandloper van de Schijf van Vijf:

• In de Schijf van Vijf staan in het drankenvak alleen energie-arme dranken. Water, koffie en thee zonder suiker hebben de voorkeur.
• Rode wijn staat niet in de Schijf van Vijf. Een gezonde leefstijl heeft geen glas rode wijn nodig. Bovendien kleven er ook risico’s aan alcoholgebruik.
• Een glas sinaasappelsap, grapefruitsap of ananassap kan per dag één stuk fruit vervangen, maar vruchtensappen kunnen vanwege de hoeveelheid calorieën niet oneindig worden gedronken.

Het is mogelijk om zuivel te vervangen door een plantaardige variant, maar dan raden we de varianten aan met extra calcium.

Trede 2: groente, fruit, havermoutpap, peulvruchten en paddenstoelen

Deze trede zou aardappelen en graanproducten moeten vervangen. Producten uit deze trede leveren echter niet dezelfde voedingsstoffen en zijn daarmee geen volwaardige vervangers. Enerzijds raadt de Voedselzandloper een koolhydraatarm (suikervrij) dieet aan, terwijl het boek ook aangeeft dat suikers onmisbaar zijn. Verburgh raadt aan om producten met een GI (glycemische index) lager dan 50 te eten. Havermout mag van de auteur wel, maar dit is onlogisch, want dit heeft dezelfde GI als andere graanproducten.

De Gezondheidsraad heeft geen of onvoldoende bewijs gevonden dat een voeding met een lage GI het risico op chronische ziekten vermindert. Daarom vindt de Gezondheidsraad dat de GI nog niet kan worden gebruikt bij voedingsadviezen.  Bovendien zijn er te veel factoren die de GI beïnvloeden, zoals bereidingswijze, combinatie met andere producten, vezelgehalte, etc. 

Daarnaast raadt de Voedselzandloper aan om 300 gram groente te eten. Wij gaan echter uit van een Aanbevolen Dagelijkse Hoeveelheid (ADH) van  200 gram per dag. Dit draagt in voldoende mate bij aan de voorziening van vitamines, mineralen en voedingsvezel.

Trede 3: vis, gevogelte, eieren, kaas, tofu en quorn

Volgens de zandloper zou je dagelijks vis moeten eten, met name vette vis als makreel of zalm. Liever geen rood vlees, maar gevogelte, eieren, tofu en quorn. Helaas staan hier geen hoeveelheden bij. Uit bijgevoegde menu’s blijkt dat je al gauw op zo’n 150 tot 200 gram vis per dag zit. Dit is volgens onze ADH’s te veel.

Van vlees, vis, eieren en vegetarische vervangers bevelen we 100 tot 125 gram per dag aan, inclusief de vleeswaren op de boterham. Kies de magere varianten en vervang deze twee maal per week door vis, waarvan een keer vette vis. Vette vis vanwege vervuiling liever niet vaker dan vier keer per week en liefst ook niet altijd dezelfde soort.

Verburgh beweert in dit hoofdstuk dat broccoli meer eiwit bevat dan steak, maar dit is een misrekening. Broccoli bevat 3 gram eiwit per 100 gram, steak 22 gram eiwit per 100 gram. Ook zou je geen zuivel meer nodig hebben, omdat calcium ook in broccoli zit. Maar dan zou je 3 kilo broccoli per dag moeten eten om aan je benodigde hoeveelheid calcium te komen.

Trede 4: zwarte chocolade, noten, sojapap en sojayoghurt

De Voedselzandloper raadt noten aan, maar niet hoeveel. Noten hebben inderdaad een goede vetzuursamenstelling en zijn volwaardige vleesvervangers, maar leveren ook erg veel calorieën. Ze staan daarom niet in de Schijf van Vijf. Ook wordt aangeraden om extra vezels aan het eten toe te voegen, maar wie eet volgens de Schijf van Vijf heeft dit doorgaans niet nodig. 

Wat betreft zwarte chocolade: er zijn aanwijzingen zijn dat bepaalde stoffen in cacao een gunstig effect hebben op de bloedvaten. Maar in chocolade zit ook veel verzadigd vet. Dit ‘slechte’ vet vergroot de kans op hart- en vaatziekten juist. Chocola bevat bovendien veel calorieën. Dat geldt voor alle varianten: ook de pure.

Trede 5: suikervervangers, gezonde oliën en smaakversterkers

De Voedselzandloper richt zich uitsluitend op oliën die rijk zijn aan omega-3-vetzuren, terwijl ook smeer- en bereidingsvetten een heel belangrijke plek innemen in ons voedingspatroon. Want deze producten helpen je om onmisbare voedingsstoffen binnen te krijgen, zoals vitamine A, D, E en essentiële vetzuren. Suiker en aspartaam moet helemaal vermeden worden, vindt Verburgh.

Ook volgens de Schijf eet je liever weinig producten waaraan suiker is toegevoegd. Maar het is niet nodig om suiker helemaal te mijden. Zoet broodbeleg bijvoorbeeld past prima in een gezond eetpatroon. Aspartaam is een veilige zoetstof zolang het gebruik onder de Aanvaardbare Dagelijkse Inname blijft. Vervangers als stevia, tagatose en agavenectar, die Verburgh aanraadt, hebben geen extra gezondheidsvoordelen.

Trede 6: intelligente voedingssupplementen

Omdat Verburgh heeft gelezen dat mensen in de Verenigde Staten bepaalde nutriënten tekort komen, raadt hij ons (Nederlanders en Belgen) ook aan om een multivitamine te gebruiken. Maar wie gevarieerd eet heeft geen voedingssupplementen nodig. Enige uitzonderingen wat betreft supplementen zijn vitamine D voor bepaalde bevolkingsgroepen en foliumzuur voor vrouwen die zwanger willen worden.

Veiligheid

Een voedingsvoorlichtingsmodel moet de basis vormen voor een volwaardig voedingspatroon, dat voorziet in de behoefte aan alle voedingsstoffen voor het overgrote deel van een bevolking en in lijn is met de op dat moment heersende consensus in de wetenschap. 

De adviezen die voortvloeien uit een voedingsvoorlichtingsmodel moeten niet alleen praktisch haalbaar zijn, maar ook rekening houden met de heersende eetcultuur. De Voedselzandloper doet dit niet. Bij het samenstellen van de Voedselzandloper heeft Verburgh geen rekening gehouden met of er consensus over een onderwerp was bereikt. Ook geeft dit model geen duidelijke aanbevelingen wat betreft hoeveelheden en worden er adviezen gegeven die niet goed wetenschappelijk onderbouwd zijn. 

De adviezen in de Voedselzandloper vormen geen basis voor een volwaardig voedingspatroon en zouden tot een onevenwichtige samenstelling van het voedingspatroon kunnen leiden.
 

Gezonde lunch 

• 1 kommetje met sla, tomaat, komkommer en een paar plakjes gekookt ei.

• 1 kommetje havermoudpap of sojayogurt

• 1 appel in stukjes gesneden met kaneel en rozijntjes. 

• 1 beker thee of water